Ο Έφηβος Επίτομο

Η κοινότητα όπου τείνουν οι ήρωες του Nτοστογιέβσκη δεν είναι κοινωνική, αλλά θρησκευτική· δεν αναζητούν την κοινωνία, αλλά την παγκόσμια αδερφοσύνη· αυτή η κατάληξη μέσ’ στα ενδόμυχα βάθη του Eίναι τους, που οδηγεί μετά στη μυστικιστική κοινότητα, είναι η μόνη ιεραρχία που συναντάς μέσ’ στο έργο του. Tα μυθιστορήματά του δεν ασχολούνται παρά μ’ αυτόν τον ύστατο άνθρωπο· η κοινωνική τάξη, οι διάφορες κοινωνικές κλιμακώσεις με τις πενιχρές ψευτοπερηφάνειες τους και τα ποταπά, τα ντροπιασμένα τους μίση, έχουν ξεπεραστεί· ο άνθρωπος του υποκειμενικού Eγώ φτάνει στην παγκοσμιότητα· η απομόνωσή του, που δεν ήτανε παρά αλαζονεία, έπαψε· με απέραντη ταπεινοφροσύνη, με φλογερή αγάπη, η καρδιά του σκύβει για να ’ρθει όσο μπορεί πιο κοντά προς τον αγνό άνθρωπο, προς τον αδερφό που βρίσκεται μέσα σε κάθε άνθρωπο· αυτό το ύστατο κι εξαγνισμένο πλάσμα δε βλέπει, δεν αναγνωρίζει, δεν ξέρει πια τι θα πουν κοινωνικές διακρίσεις· η ψυχή του είναι γυμνή, όπως στον Παράδεισο, αγνοεί την αιδώ, την περηφάνεια, το μίσος, την περιφρόνηση.